Jednym z najistotniejszych zagrożeń w środowisku pracy, które stwarzają bardzo wysokie ryzyko choroby zawodowej lub nawet śmierci, to ekspozycja związana z narażeniem na wdychanie zawiesiny drobnych cząsteczek w powietrzu, zwanego aerozolem. Często pod taką postacią występują pyły przemysłowe takie jak: azbest, wolna krzemionka, czy inne pyły organiczne.
Regulatorami prawnymi, które szczegółowo opisują warunki pracy w narażeniu na pyły oraz podają maksymalne, dopuszczalne stężenie w środowisku pracy to przede wszystkim: Kodeks Pracy, oraz Rozporządzenie dot. najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń w środowisku pracy.

Choroby zawodowe płuc i ich podział

O chorobie zawodowej płuc można mówić wtedy, kiedy nastąpiła zbyt duża ekspozycja lub długotrwałe narażenie na wysokie stężenie czynników chemicznych i biologicznych. Prowadzi to do powstania patologii w układzie oddechowym, tj. astma, przewlekłe obturacyjne zapalenie płuc, azbestoza, pylica oraz krzemica. Pyły można podzielić na takie, które charakteryzują się działaniem zwłókniającym (na przykład pyły, które zawierają azbest lub włókna ceramiczne) oraz takie, które nie wykazują działania zwłókniającego(na przykład wolna krzemionka). Również niektóre pyły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, pomimo, że w przeprowadzonych badaniach nie stwierdzono podwyższonego stężenia substancji szkodliwych dla zdrowia, mogą powodować podwyższone ryzyko zachorowania na astmę, czy alergiczne zapalenie płuc. Do takich chorób zalicza się m. in. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, czy byssibinoza. Substancje o działaniu kancerogennym, powodują rozwój nowotworów, szczególnie układu oddechowego.

Pylice płuc

O pylicy płuc mówimy wtedy, gdy stwierdza się obecność pyłu w płucach oraz reakcje tkanki na jego obecność. Pyły takie z łatwością dostają się do krwioobiegu przez układ oddechowy, gdzie następnie trafiają do różnych narządów wewnętrznych. Pylica płuc powoduje szereg zmian patologicznych. W szczególności powoduje uszkodzenie pęcherzyków płucnych, przewlekły nieżyt oskrzeli, co w konsekwencji może prowadzić do uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego. Ze względu na swoją specyfikę, pylica płuc ma tendencję rozwojową nawet, kiedy pracownik nie ma już styczności z ekspozycją.
Według danych z 2015 roku, w Polsce odnotowano aż 422 przypadków stwierdzonej pylicy płuc. Stanowi to 20, 2% ogółu stwierdzonych chorób zawodowych w Polsce, zaś według klasyfikacji branż, najwięcej przypadków choroby

Krzemica płuc

Krzemica płuc jest jedną z chorób zawodowych, która powoduje poważne uszkodzenie układu oddechowego u człowieka. Spowodowana jest ona wdychaniem związkami, które zawierają pył krzemowy. W stanie naturalnym krzemionka występuje pod postacią kryptokrystaliczną, czasami w postaci amorficznej. Najbardziej popularną odmianą krzemionki, jest kwarc, który charakteryzuje się występowaniem w niskich temperaturach. Szczególne właściwości tego minerału oraz jego powszechne występowanie w przyrodzie znalazły zastosowanie bardzo szerokie zastosowanie w produkcji przemysłowej.[1, 3, 11, 14]. Zbyt długotrwałe narażenie pracownika na związki krzemu może doprowadzić do rozwoju patologicznych zwłóknień tkanki opłucnej, w konsekwencji nawet do osłabienia systemu immunologicznego, a nawet przewlekłych chorób nerek. Na bardzo duże stężenie pyłu krzemowego narażeni są pracownicy, którzy pracują w takich sektorach jak: przemysł odlewniczy, ceramiczny, hutniczy oraz odlewniczy.
Według różnych danych, w Polsce pracuje ponad 50 tysięcy osób, którzy wykonują swoją pracę w warunkach przekraczających NDS(Najwyższe Dopuszczalne Stężenie).

Azbestoza

Azbestem nazywamy grupę minerałów, do których wlicza się odmiany azbestu serpentynowego(chryzotylowy) oraz odmiany amfibolowej (amoksytowy, krokidolitowy, aktynolitowy, tremolitowy). Występuje on na pokrywach dachowych, pod postacią eternitu, jak również wykorzystywany był jako pokrycie rur kanalizacyjnych oraz jako składnik okładzin ciernych szczęk hamulcowych. Włókna te nie ulegają biologicznej degradacji, w związku z tym wprowadzony do środowiska może on bytować przez wiele lat. W 1997 roku Sejm RP w Polsce przegłosował ustawę, która surowo zabrania stosowania wyrobów, które zawierają azbest.
Najbardziej narażeni zawodowo są pracownicy, który mają do czynienia w kopalniach, gdzie występują domieszki azbestu oraz tam, gdzie mają do czynienia z wymianą hamulców. Najpoważniejsze zagrożenie stwarzają prace, które związane są z utylizacją włókien azbestowych. Konsekwencją narażenia na pyły azbestowe jest rozwój nowotworów płuc, w szczególności pylica azbestowa oraz międzybłoniak opłucnej oraz rak płuca. Na szczególną uwagę zasługuje to, że podobnie jak pylica płuc- azbestoza rozwija się nawet po ustaniu kontaktu z czynnikiem chorobotwórczym. Włókna azbestu powodują bardzo silne, lecz powolne włóknienie tkanki opłucnej, co w konsekwencji prowadzi do występowania trudności z oddychaniem, oraz wysiękiem płynu do jamy opłucnej. Większość osób u których została wykryta azbestoza, umiera w przeciągu jednego roku.
W latach 1976-2011 zanotowano aż 2863 przypadków choroby spowodowanej narażeniem na azbest.

Pylice niekolagenowe

Do pylic niekolagenowych zaliczamy takie substancje, które wykazują bardzo słabą tendencję do włóknienia tkanki opłucnej, ale powodują rozrost tak zwanych włókien srebrochłonnych. Do takiej grupy zaliczamy między innymi: pyły cyny, tlenków żelaza, czy siarczanu baru.

Pyły metali ciężkich

Do metali ciężkich zaliczamy grupę, która liczba atomowa Z przekracza 20. Większość z nich to mikroelementy, które potrzebne są do prawidłowego rozwoju organizmów żywych, tj. żelazo, mangan, cynk, chrom, żelazo. Również klasyfikuje się związki chemiczne, które mają degradacyjny wpływ na człowieka, między innymi kadm, ołów, czy rtęć. Pierwiastki, które są niezbędne i szkodliwe dla organizmu posiadają wspólną właściwość, mianowicie po przekroczeniu najwyższego toksycznego stężenia wykazują działania niebezpieczne dla zdrowia człowieka.
Narażenie na takie czynniki, znacznie upośledza układ pokarmowy, oddechowy, tkankowy. Wpływa też negatywnie na parametry morfologiczne i biochemiczne krwi.

Choroby związane z narażeniem na pył organiczny

W skład pyłu pochodzenia organicznego wchodzą pyły, które pochodzą od roślin i zwierząt. Mogą one oddziaływać w różnoraki sposób na człowieka: alergicznie, drażniąco, uczulająco, często nawet mutagennie w zależności od rodzaju pyłu i jego ekspozycji. Często taki pył zawiera również niewielką domieszkę pyłów pochodzenia nieorganicznego, które występują w glebie.
  1. Bawełnica(byssinoza)
    Choroba, która dotyka najbardziej osób, którzy zajmują się zawodowo z przetwórstwem bawełny, lnu oraz konopii. Posiadają szkodliwe endotoksyny gram ujemne, które z kolei skutkują aktywacją makrofagów pęcherzyków płucnych. W konsekwencji prowadzi do skurczu oskrzeli, co ułatwia mikroorganizmom wnikanie toksycznych substancji. U człowieka wywołują kaszel, duszność. Często choroba ta nazywana jest kaszlem tkaczki, lub też gorączką poniedziałkową.
  2. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych(AZPP)
    Jest to choroba, która wywołana jest głównie przez pył pochodzenia organicznego. Rozprzestrzenia się nie tylko w płucach, ale również ma działanie destrukcyjne na inne części układu oddechowego, m. in. wykazuje zmiany patologiczne w oskrzelikach, tkance śródmiąszowej. Często też prowadzi do zwłóknień w płucach. Najbardziej narażona grupa, to ta, która zajmuje się przetwórstwem rolnym. Zalicza się do nich: są to: młynarzy, pracowników magazynów zbożowych, oraz pracowników, którzy mają styczność z pyłem drewna twardego(np. dębu).
  3. Astma oskrzelowa zawodowa
    Jest to jedna z najpowszechniejszych dolegliwości, która związana jest z ekspozycją na pyły. Jednym z symptomów astmy oskrzelowej jest świszczący oddech, kaszel, trudność w oddychaniu, oraz ucisk w klatce piersiowej. Jest to choroba, która ma charakter przewlekły i występuje u ludzi, którzy mają do czynienia z różnymi czynnikami biologicznymi oraz pyłami(m. in. pył bawełny, lnu, lub siana). Już niewielki kontakt z czynnikiem uczulającym może spowodować nagły skurcz oskrzeli, powodując u człowieka objawy duszności.
Choroby, które związane z ekspozycją na pyły mogą wywoływać szeroką gamę chorób zawodowych. Styczność z niektórymi pyłami, może doprowadzić do powstawania różnych patologii, w konsekwencji nawet do powolnej, bolesnej śmierci. Dużą rolę odgrywa pracodawca, który powinien dbać o odpowiednią częstotliwość badań i pomiarów, tak, aby pracownik mógł wykonywać swoje czynności w sposób bezpieczny i zgodny z powszechnie obowiązującymi normami bezpieczeństwa i higieny pracy.